آب قلیایی، به‌عنوان یک ترند سلامت، وعده‌های بسیاری در مورد خنثی‌سازی اسیدیته بدن و بهبود سلامتی داده است. اما برای درک واقعی این نوشیدنی، ابتدا باید از تبلیغات فاصله گرفته و به زبان شیمی صحبت کنیم. دانش علمی آب قلیایی حول یک مفهوم اساسی می‌چرخد: pH (پتانسیل هیدروژن). این بخش به ما کمک می‌کند تا بفهمیم که آب قلیایی چیست و چه تفاوتی با آبی دارد که روزانه مصرف می‌کنیم.
مفهوم pH و قلیایی بودن
pH مقیاسی برای اندازه‌گیری میزان اسیدی یا قلیایی بودن یک محلول است که از ۰ تا ۱۴ متغیر است. pH خنثی عدد ۷ است، که در این حالت تعادل بین یونهای هیدروژن (H) و یونهای هیدروکسیل (OH–) برقرار است. هر عددی زیر ۷ اسیدی و هر عددی بالای ۷ قلیایی (بازی) محسوب میشود. حال می‌توان گفت آب قلیایی چیست؟ آب قلیایی آبی است که pH آن به دلیل وجود مقادیر بیشتری از مواد معدنی قلیایی مانند کلسیم و منیزیم، بالاتر از ۷ است (معمولاً بین ۸ تا ۹).
تفاوت آب قلیایی و آب معمولی
آب معمولی تصفیه‌شده یا مقطر معمولاً pH در محدوده خنثی تا کمی اسیدی (۶.۵ تا ۷.۵) دارد. تفاوت اصلی آب قلیایی در وجود مواد معدنی است که به طور طبیعی یا مصنوعی pH آب را بالا می‌برند. این مواد معدنی مانند کلسیم، منیزیم و پتاسیم، یونهای قلیایی را به آب اضافه میکنند. اما نکته مهم این است که تفاوت در pH یک واحد (مثلاً از ۷ به ۸) نشان‌دهنده تغییر ده برابری در میزان یونهای هیدروکسیل و هیدروژن است، که اهمیت این تغییرات جزئی را در سطح مولکولی آشکار می‌سازد.
فواید آب قلیایی و ادعاها درباره سلامتی
بیشترین بحث پیرامون آب قلیایی، حول فواید آب قلیایی و ادعاهایی است که سازندگان آن مطرح میکنند. این ادعاها از بهبود هیدراتاسیون تا خنثی‌سازی بیماری‌های جدی متغیر هستند. اگرچه تحقیقات جامعی برای تأیید اکثر این ادعاها وجود ندارد، اما چند مورد محدود، نظر محافل علمی را به خود جلب کرده است.
ادعای خنثی‌سازی اسید بدن و بهبود رفلاکس
برخی معتقدند آب قلیایی می‌تواند به خنثی‌سازی اسید اضافی بدن که ناشی از رژیم غذایی مدرن است، کمک کند. از نظر علمی، سیستم‌های بافر قوی بدن (مانند ریه‌ها و کلیه‌ها) به سرعت pH خون را تنظیم میکنند و مصرف یک لیوان آب قلیایی تأثیر پایداری بر آن ندارد. با این حال، یک مطالعه کوچک که در مجله صوت و گفتار (Annals of Otology, Rhinology & Laryngology) منتشر شد، نشان داد که آب قلیایی با pH برابر با ۸.۸ می‌تواند به خنثی‌سازی آنزیم پپسین (عامل اصلی رفلاکس) کمک کند. این تنها یک مطالعه محدود است، اما اغلب توسط طرفداران آب قلیایی برای اثبات فواید آنتی رفلاکس آن استفاده میشود.
تأثیر آب قلیایی بر هیدراتاسیون و اکسیژن‌رسانی
یکی دیگر از فواید آب قلیایی ادعایی، توانایی آن در هیدراتاسیون بهتر است. حامیان می‌گویند آب قلیایی دارای خوشه‌های کوچک‌تر مولکولی است که جذب سلولی را افزایش می‌دهد. اگرچه این نظریه از نظر علمی ثابت نشده است، یک مطالعه روی ورزشکاران پس از تمرین نشان داد که مصرف آب قلیایی با pH مساوی ۸.۸ ویسکوزیته خون را (که نشان‌دهنده هیدراتاسیون است) تا حدودی بهتر از آب معمولی کاهش می‌دهد.
آب گازدار چیست؟ حقایق علمی درباره فواید (لاغری)، مضرات و تفاوت آن با آب سودا
ادعای پیشگیری یا درمان سرطان و بیماری‌ها
هشدار تخصصی: متأسفانه، برخی از تبلیغات، ادعاهای اغراق‌آمیزی در مورد درمان یا پیشگیری از سرطان و سایر بیماری‌های مزمن توسط آب قلیایی مطرح میکنند. باید به طور قاطع اعلام کرد که هیچ شواهد علمی قوی و پذیرفته‌شده‌ای وجود ندارد که نشان دهد آب قلیایی بتواند سرطان را درمان کند یا به طور مستقیم از آن پیشگیری نماید. مؤسسه ملی سرطان آمریکا (NCI) بر این دیدگاه استوار است که تنها روش‌های درمانی مبتنی بر شواهد علمی، برای مبارزه با سرطان معتبر هستند. مصرف آب قلیایی باید صرفاً به عنوان بخشی از یک رژیم غذایی متعادل دیده شود، نه یک درمان معجزه‌آسا.
دیدگاه‌های علمی درباره مضرات آب قلیایی
با وجود ادعاهای متعدد، جامعه علمی و متخصصان تغذیه، به‌ویژه در آمریکا و اروپا، در مورد مصرف طولانی‌مدت آب قلیایی محتاط هستند. در این بخش، به طور عمیق‌تر به مضرات آب قلیایی و دیدگاه‌های متخصصان در مورد مکانیسم‌های ذاتی بدن می‌پردازیم.
دیدگاه متخصصان و نهادهای بهداشتی
متخصصان کلیه و گوارش تأکید میکنند که بدن انسان به طور طبیعی دارای مکانیسم‌های قوی و سریع برای تنظیم pH خون است که به آن سیستم‌های بافر گفته میشود. ریه‌ها با تنظیم میزان CO2 و کلیه‌ها با دفع مواد زائد، pH خون را به سرعت در محدوده باریک ۷.۳۵ تا ۷.۴۵ حفظ میکنند.
مصرف آب قلیایی به‌طور دائمی، تأثیر ناچیزی بر pH خون دارد. تمرکز واقعی باید بر اطمینان از کیفیت آب آشامیدنی، صرف نظر از pH آن باشد.
مضرات آب قلیایی و عوارض جانبی احتمالی
یکی از نگرانی‌های اصلی در مورد مضرات آب قلیایی مصرف بیش از حد آن، تأثیر بر اسیدیته معده است. معده برای هضم غذا و کشتن باکتری‌ها به شدت اسیدی است (pH حدود ۱.۵ تا ۳.۵). مصرف زیاد آب قلیایی می‌تواند تولید اسید معده را کاهش دهد (شرایطی به نام هیپوکلرهیدریا). این امر می‌تواند منجر به هضم ناقص غذا، به‌ویژه پروتئین‌ها، و کاهش جذب مواد معدنی حیاتی مانند کلسیم و آهن شود. همچنین، در افرادی که مشکلات کلیوی دارند، مصرف مواد قلیایی اضافی می‌تواند باعث آلکالوز متابولیک شود.
آیا آب قلیایی ارزش هزینه کردن را دارد؟
بازار آب قلیایی یک صنعت چند میلیارد دلاری است و هزینه‌های آب‌های بطری قلیایی و به‌ویژه دستگاه تولید آب قلیایی (یونایزرها) بسیار بالا است. با توجه به عدم وجود شواهد علمی قاطع برای درمان بیماری‌های جدی و توانایی قوی بدن در تنظیم pH، بسیاری از متخصصان تغذیه و سلامت معتقدند که آب قلیایی ارزش هزینه اضافی را ندارد. در اغلب موارد، مصرف یک آب تصفیه‌شده استاندارد و رژیم غذایی غنی از میوه‌ها و سبزیجات (که به طور طبیعی قلیایی‌زا هستند) بسیار مؤثرتر و مقرون به صرفه‌تر است.
روش‌های تولید و مصرف آب قلیایی
اگرچه فواید آب قلیایی مورد بحث است، اما افرادی که مایل به مصرف آن هستند، باید از روش‌های مطمئن تولید و ملاحظات مصرف آگاه باشند.
روش‌های طبیعی در مقابل صنعتی
آب قلیایی را می‌توان به چند روش تهیه کرد:
منابع طبیعی: برخی از چشمه‌ها و آب‌های معدنی به دلیل جریان یافتن از روی سنگ‌ها (مانند سنگ آهک) به طور طبیعی pH بالایی دارند.
روش‌های خانگی ساده: افزودن مقدار کمی جوش شیرین (سدیم بی‌کربنات) یا چند قطره لیمو (اگرچه لیمو اسیدی است، اما بدن آن را به یونهای قلیایی تبدیل می‌کند) می‌تواند pH آب را افزایش دهد.
دستگاه تولید آب قلیایی (یونایزر/Ionizer)
دستگاه تولید آب قلیایی، که به عنوان یونایزر شناخته میشود، از طریق فرآیند الکترولیز آب عمل می‌کند. آب از طریق صفحات الکتریکی عبور داده میشود تا یونهای اسیدی و قلیایی آن جدا شوند.
آب به دو جریان تقسیم میشود: آب قلیایی (برای آشامیدن) و آب اسیدی (برای تمیز کردن).
نکته مهم این است که این دستگاه‌ها معمولاً یونهای قلیایی را از مواد معدنی موجود در آب جدا میکنند، بنابراین کیفیت و محتوای معدنی آب اولیه بسیار حیاتی است. این دستگاه‌ها نیازمند فیلتراسیون تصفیه آب اولیه مناسب (مانند RO) و نگهداری منظم برای جلوگیری از رسوب‌گیری صفحات الکتریکی هستند.
جمع‌بندی
آب قلیایی با pH بالاتر از ۷، به‌واسطه داشتن مواد معدنی بیشتر، می‌تواند در حد یک مکمل غذایی عمل کند و در موارد خاصی مانند رفلاکس معده، اثرات مثبتی جزئی داشته باشد. اما علم پزشکی این ایده که این آب، pH خون را به طور پایدار تغییر داده یا سرطان را درمان می‌کند، تأیید نمی‌کند. توصیه نهایی متخصصان این است که به جای تمرکز بر pH، بر مصرف کافی آب سالم، تصفیه‌شده و عاری از آلاینده‌ها متمرکز شوید.
سوالات متداول
خیر. آب قلیایی نیز مانند آب معمولی باعث هیدراته شدن بدن میشود و مطالعات نشان ندادهاند که مصرف معمولی آن منجر به کمآبی شود. هرچند که در برخی مطالعات ادعا شده است که هیدراتاسیون آن بهتر است، اما حداقل، عملکرد آن بدتر از آب معمولی نیست.
برخی پزشکان ممکن است مصرف آب قلیایی را برای افراد مستعد سنگ کلیه (به ویژه سنگ‌های اسیدی مانند سنگ‌های اسید اوریک) توصیه کنند، زیرا ممکن است با افزایش pH ادرار از تشکیل این نوع سنگ‌ها جلوگیری کند. اما این باید حتماً با نظر پزشک و متخصص کلیه انجام شود.
بله، یونایزرها از طریق الکترولیز، یونهای H+ و OH– آب را جدا کرده و در دو جریان مجزا آب قلیایی و آب اسیدی تولید میکنند. با این حال، اصطلاح «یونیزه شده» اغلب برای القای خواص درمانی اغراقآمیز استفاده میشود.
بسیاری از مصرفکنندگان گزارش میدهند که آب قلیایی به دلیل غلظت بالاتر مواد معدنی، طعمی نرمتر و سبکتر دارد و بوی کمتری دارد. این تفاوت در طعم به ویژه در مقایسه با آب لولهکشی معمولی که کلرزنی شده، محسوس است.
